اخلاق و تاریخ پزشکی ایران

مقدمه و بیان مسئله: نگرش رسول گرامی خدا (صلی­الله­علیه­و­آله­وسلم) به درمان جسم دارای ابعاد مختلف اعتقادی، هستی‌‌شناختی، اخلاقی، فقهی و طبی است. این مقاله به مطالعۀ نگرش عرفانی و اخلاقی ایشان به درمان می­پردازد تا ماهیت درمان را از منظر عرفانی و نیز رفتار اخلاقی طبیب دین­ورز در فرایند درمان  را تبیین کند.

روش پژوهش: این تحقیق، با استناد به آیات قرآن کریم و تفاسیر مرتبط و نیز روایات نبوی در جوامع روایی شیعه و سنی و طبق روش اسنادی – کتابخانه­ای انجام گرفته است.

نتایج: نتایج این تحقیق نشان داده است پیامبر خدا (صلی­الله­علیه­و­آله­وسلم) درمان را با نگرشی توحیدی صرفاً مستند به خدای متعال دانسته و بلکه نام «طبیب» را نیز مخصوص حضرت پروردگار معرفی فرموده که شفا تنها در دست اوست. آن حضرت، پزشکان را افرادی «رفیق» که با رفق و مدارا به بیمار خدمت می­کنند دانسته است. البته ایشان پزشک را نه برکنار از فرایند درمان بلکه به عنوان مجرای فیض پروردگار معرفی فرموده است و با این نگرش، اصحاب خود را به پیروی از فرایندهای درمانی توصیه نموده است. آن حضرت دارو را نازل شده از ناحیۀ خدای متعال دانسته و فرمودند  خدای متعال برای هر دردی دارویی را نازل فرموده است. همچنین طبق آموزه­های اخلاقی رسول اکرم (صلی­الله­علیه­و­آله­وسلم) سه وظیفۀ محوری در فرایند درمان برای پزشک وجود دارد: لزوم تخصص پزشک، تلاش او در کشف درمان، دوری از مداوا جستن از محرمات.

کاربرد و آثار: آموزۀ هستی­شناسانۀ عرفانی نبوی دربارۀ درمان که «خدای متعال برای هر دردی دارویی را نازل فرموده است»، یک انگارۀ بسیار مهم است که می­تواند به عنوان یک گزارۀ فراروشی، طب را از بحران­های پارادایمی مرتبط با موضوع نجات دهد. همچنین دیگر نگرش­های عرفانی آن حضرت به درمان، می­تواند با ایجاد صبغۀ توحیدی در فرایند درمان، مبادی اخلاقی درمان را تبیین کند. اصول اخلاقی مطرح شده در ارتباط پزشک و درمان نیز می­تواند با رهیافتی نو یعنی با ابتنا بر مسئولیت در برابر حرفه پزشکی (فعلاً با تاکید بر حرفه و بس و بدون توجه به مسئولیت در برابر بیمار) به عنوان مسئولیتی الاهی به ارتقای مسئولیت حرفه­ای پزشک بیانجامد.