اخلاق و تاریخ پزشکی ایران

---

یکی از موارد مندرجه در حقوق جدید بیماران، مبحث رضایت آگاهانه در اعمال پزشکی است که در طی چند دهه‌ی گذشته موضوع و محور اصلی بحث‌های اخلاق پزشکی را به خود اختصاص داده است. رضایت آگاهانه ازجمله کلیدی‌ترین مفاهیم مطرح اخلاق پزشکی و حقوق بیمار در جهان بوده به‌نحوی که حضور واقعی آن قبل از انجام فعالیت‌های تشخیصی و درمانی، منتج به نتایج مثبت اخلاقی و بالینی خواهد شد.

پژوهش حاضر، از نوع توصیفی- تحلیلی بوده است. داده‌ها  با استفاده از پرسشنامه­ای که بر اساس کدهای بین‌المللی اخلاق پزشکی و رضایت آگاهانه و با استفاده از مقالات و کتب متعدد داخلی و خارجی طراحی گردید، از ۸۰ بیمار بستری جمع‌آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی تحلیل گردیدند.

نتایج حاصله نشان می‌دهند که میزان مشارکت بیماران در تصمیم‌گیری‌های بالینی در حد متوسط بوده است. میزان فهم و درک بیماران از اطلاعات ارائه شده به آن‌ها، میزان اطلاعات (مطلع بودن) بیماران در هنگام تصمیم‌گیری و رضایت دادن و در مجموع میزان آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران بستری در بیمارستان‌های منتخب همگی در سطح نامطلوب و نامناسب قرار داشتند. هم‌چنین وضعیت و میزان آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران بر حسب وضعیت تأهل، تحصیلات بیماران و بخش‌های بستری اختلاف معنی‌دار نشان دادند.

یافته‌های  پژوهش نشان‌دهنده‌ی وضعیت نامناسب و پایین آگاهانه بودن رضایت کسب شده از بیماران در بیمارستان‌های مورد مطالعه بود. هم‌چنین مشخص گردید که فرایند، نحوه و شیوه‌های  کسب رضایت آگاهانه می‌بایست بر اساس شرایط مکانی و زمانی تغییرات اساسی داشته باشد تا انشاءالله روند اخلاقی خدمت‌رسانی در بخش بهداشت پررنگ‌تر گردد. لذا در پایان در این مطالعه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت کسب رضایت آگاهانه، بر اساس یافته‌های  پژوهش ارائه گردیده است.

---

عموماً از پرستاران انتظار می‌رود که مراقبت اخلاقی انجام دهند، اما هنوز در خصوص مراقبت اخلاقی سؤالات مهمی بدون پاسخ مانده است. به‌نظر می‌رسد دانش اخلاقی پرستاران برای دستیابی به این مهم نیازمند تلاش بیش‌تری است. با این‌که اخیراً به موضوع اخلاق در مراقبت‌های پرستاری توجه زیادی شده، اما هنوز در زمینه‌ی آموزش اخلاق که موجب تقویت صلاحیت پرستاران بشود، اطلاعات زیادی در دسترس نیست. همین امر باعث شده تا روش‌های پذیرفته‌ شده‌ای که بتواند آموزش اخلاق پرستاری را به شکل مفید و کاربردی ارائه دهد، به‌کار نرود. در این مقاله سعی شده است با مروری بر متون موجود اهمیت و وضعیت آموزش اخلاق پرستاری بررسی گردد تا از این طریق چالش‌ها و ضرورت‌های فراروی آموزش اخلاق پرستاری در ارتقای صلاحیت‌های اخلاق حرفه­ای مشخص‌ و زمینه­ برای مطالعات بیش‌تر فراهم شود.

---

پرستاران روزانه با بیماران زیادی موجه می‌شوند که دارای زمینه‌های فرهنگی و نیازهای مختلفی هستند. تنوع فرهنگ‌ها می‌تواند مانعی برای ارائه خدمات مطلوب مراقبت باشد. صلاحیت فرهنگی پاسخی مناسب به تنوع قومی و فرهنگی موجود در جامعه است. این مطالعه با هدف توصیف مفهوم صلاحیت فرهنگی در آموزش پرستاری انجام شد.

در این مقاله‌ی مروری ابتدا در منابع کتابخانه­ای و اینترنتی مختلف با کلیدواژه‌های فارسی و انگلیسی صلاحیت فرهنگی، آموزش پرستاری و کوریکولوم پرستاری به‌صورت ترکیبی و مجزا، جست‌وجو انجام شد و پس از مرور مقالاتی که با موضوع ارتباط بیش‌تری داشتند انتخاب و مطالب آن‌ها استخراج شد. صلاحیت فرهنگی مجموعه‌ای از دانش، نگرش و مهارت است که همراه با هم به­کار می‌روند و فرد را قادر می‌سازند تا به‌طور مؤثر در شرایط متفاوت فرهنگی کار کند. در این مطالعه ابتدا صلاحیت فرهنگی تعریف شد و سپس فرآیند کسب صلاحیت فرهنگی, عوامل تسهیل‌کننده‌ی کسب شایستگی فرهنگی و موانع آن و پیامدها توضیح داده شد.

با توجه به این‌که متغیرهای فرهنگی در کشور ما متأثر از عوامل گوناگونی است، ضروری است که این پدیده در شرایط فرهنگ ما بررسی شود و در خصوص راه­کارهای آموزشی آن در اساتید و دانشجویان برنامه‌ریزی جامعی صورت گیرد.

---

موقعیت‌های اخلاقی تنش‌زا یکی از مسائل و معضلات حرفه‌ی پرستاری به شمار می‌رود که باعث اختلال در شایستگی، کاربرد همزمان دانش، مهارت، نگرش‌ها و ارزش‌ها در امر مراقبت از بیمار می‌شود. ازآنجاکه پرستاران در بالین به سبب ماهیت کاری خود به‌خصوص در بخش مراقبت‌های ویژه و روان بیشتر با موارد تنیدگی اخلاقی مواجهه دارند، این مطالعه به‌منظور تحلیل و بررسی ارتباط بین سه بعد تنیدگی اخلاقی اجرا شد. در این مطالعه‌ی توصیفی‌همبستگی تعداد ۵۴۵ پرستار مراکز آموزشی‌درمانی تبریز با استفاده از روش سرشماری در سال ۹۳-۱۳۹۲ انتخاب شدند. پرسش‌نامه‌ی دیسترس اخلاقی MDS (Moral Distress scale) بین شرکت‌کنندگان توزیع و طی نه ماه پرسش‌نامه‌ها جمع‌آوری شدند. برای تحلیل داده‌ها SPSS V۱۳، آمار توصیفی، آزمون کای‌دو و ضریب همبستگی تاو کندال استفاده شد. طبق یافته‌ها، میانگین دیسترس اخلاقی ۶/۲۹±۸۹/۱۴۱ (در محدوده‌ی متوسط) بود. آزمون کای‌دو نشان‌دهنده‌ی ارتباط بین ابعاد تنییدگی اخلاقی (رابطه‌ی بین نادیده‌انگاشتن بیمار، قدرت تصمیم‌گیری و صلاحیت حرفه‌ای) بود (۰/۰۵>P). بر حسب آزمون تاو کندال بی‌یک نیز بین ابعاد تنییدگی اخلاقی، ارتباط مستقیم و معنادار مشاهده شد (۰/۰۵>P). در بررسی رابطه‌ی بین تنییدگی اخلاقی با مشخصات دموگرافیک سطح تحصیلات ارتباط معنی‌داری نشان داد (۰/۰۵>P). با توجه به ارتباط مستقیم و معنادار سه بعد نادیده‌انگاشتن بیمار، قدرت تصمیم‌گیری و صلاحیت حرفه‌ای، تنییدگی اخلاقی به‌عنوان عامل تشدیدکننده یا تعدیل‌کننده، هر یک از این عوامل را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در چرخه‌ی مراقبت از بیمار نقشی مهم دارد؛ بنابراین توصیه می‌شود برنامه‌ریزان و متولیان حوزه‌ی سلامت در سطح کلان، برای توجه و حمایت بیشتر پرستار از بیمار، افزایش قدرت تصمیم‌گیری و صلاحیت حرفه‌ای با افزایش تعداد پرستاران و سایر برنامه‌های کنترل‌کننده، برنامه‌های مناسبی طراحی و اجرا کنند.

---

---

یکی از مهم‎ترین حقوق بیمار، احترام به خودآیینی وی و مشارکت ایشان در فرایند تصمیم‎گیری درمانی خویش است؛ به‌ویژه بیمار مراجعه‎کننده به اورژانس که به دقت بیشتری برای تشخیص‌های افتراقی منجر به ناخوشی و مرگ نیازمند است؛ اما مسأله زمانی ایجاد می‎شود که این حق با سهل‎‎انگاری نادیده گرفته شود و گاهی با وجود اینکه ماجرا ساده به ‎نظر می‎رسد، مدیریت و کنترل آن دشوار باشد. درباره‌ی این موضوع در مقاله‌ی حاضر، به‌صورت نمونه، در بیماری با تشخیص درد شکمی‎ حاد بحث خواهد شد؛ همچنین سعی شده است چگونگی بروز سهل‎انگاری، علل و پیامدهای ناشی از آن و راهکارهای مدیریت آن، به‌طور اجمالی، مرور شود. نتایج این گزارش بر اهمیت مشارکت بیمار و اخذ رضایت‎ آگاهانه از وی در تمام فرایند درمان (تشخیص، درمان، توان‌بخشی و پیشگیری) و حفظ حریم ‎خصوصی و رازداری درباره‌ی تمام اطلاعات پزشکی و غیرپزشکی بیمار که به هر طریقی (شفاهی، کتبی، جزئی و حتی الکترونیکی) در اختیار کادر درمان قرار می‎گیرد، به‌ویژه در موارد حساس و انگزا تأکید دارد. به نظر می‎رسد آشکارسازی به‎موقع، بررسی عوامل ایجادکننده، پیامدها، جبران خسارت وارده، افزایش صلاحیت‎ فرهنگی کادر درمان، تدوین راهنما‎ها و دستورالعمل‎های بومی مرتبط، وجود نظام کارآمد رسیدگی سیستمی با حمایت سازمانی، تقویت مهارت‏های ارتباطی و کار تیمی در پیشگیری از بروز نمونه‌های مشابه، از راهکارهای مدیریت چنین سهل‎انگاری‌هایی باشند.